Konferencja EuCuComm 2023
2. Międzynarodowa Konferencja Naukowa – Europejska Wspólnota Kultury – EuCuComm
Parafia Ewangelicka w Lubaniu – inicjator konferencji oraz Oddział Dolnośląski Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków we współpracy z Zespołem Inżynierów AŁYKOW zorganizowali drugą edycję międzynarodowej konferencji naukowej pod wspólną nazwą Europejska Wspólnota Kultury.
Odbyła się ona w dniach 27-29.09.2023 roku w Niemczech w miejscowości Jauernick-Buschbach niedaleko Görlitz w gościnnym hotelu Kreuzbergbaude. Organizatorzy zaproponowali problematykę sposobów użytkowania kościołów w Europie po ich desakralizacji. 
Na wstępie ks. bp Paweł Hause – zwierzchnik Diecezji Mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce zaprezentował wykład odnoszący się do desakralizacji, przejęć i adaptacji ewangelickich budynków sakralnych na przykładzie Warmii i Mazur po 1945 roku. Wystąpienie uzupełnił obszerny materiał fotograficzny.
Następnie o protestanckim spojrzeniu na budynki kościelne mówił prof. Jerzy Sojka zadając pytanie o miejsca święte i uświęcone.
Drugi dzień konferencji związany był z podróżą studyjną. Jej początek to dawny kościół św. Mikołaja w Görlitz,
którego dzieje przedstawiła Margrit Kempgen – wyższy radca kościelny i dawna prezes Kościelnej Fundacji Kultury pełniącej rolę właściciela i opiekuna tego kościoła.
Jest on niezwykle ciekawym przykładem powodów utracenia swoich funkcji sakralnych jak i jego późniejszego sposobu użytkowania.
Poprzednik dzisiejszego kościoła św. Mikołaja – Nikolaikirche istniał już około 1100 roku, ale niewiele o nim wiadomo. W 1452 r. rozpoczęto budowę obecnego późnogotyckiego kościoła halowego, ale została ona wstrzymana na wiele lat na rzecz budowy kościoła apostołów Piotra i Pawła – dzisiejszego Peterskirche.
W końcu słynny mistrz budowlany Wendel Roskopf podjął się budowy kościoła i ukończył go. Został on konsekrowany w 1520 roku. Jest to ostatni późnogotycki budynek W. Roskopfa w Görlitz, zanim ostatecznie zwrócił się ku renesansowi z Schönhof (dziś Muzeum Śląskie w Görlitz).
W 1642 r. kościół św. Mikołaja został zniszczony podczas wojny 30-letniej. Odbudowa nastąpiła w 1649 r., po czym nastąpiło ponowne zniszczenie podczas pożaru miasta w 1717 r. Podczas kolejnej pięcioletniej fazy budowy widok sklepienia został zastąpiony płaskim sufitem z perspektywicznymi przedstawieniami architektonicznymi.
Sufit ten został usunięty w ramach nowej przebudowy. W latach 1925/26 prof. M. Elsaesser przekształcił wnętrze w pomnik ku czci poległych w I wojnie światowej w stylu ekspresjonistycznym. Część tej dekoracji padła ofiarą koniecznych działań renowacyjnych.
Każdy, kto przyjdzie do kościoła św. Mikołaja i na jego dziedziniec, znajdzie miejsce kontemplacji, ciszy i spokoju. Od początku XVI wieku kościół Mikołaja nie był już kościołem parafialnym. Życie religijne przejął okazały kościół Apostołów Piotra i Pawła – Peterskirche nad rzeką Nysą Łużycką.
Tak więc kościół św. Mikołaja był przede wszystkim kościołem pogrzebowym. Cmentarz wokół niego jest jednym z najpiękniejszych w Niemczech. Znajdziemy na nim grób Jakuba Böhme.
Z Görlitz uczestnicy konferencji udali się do Nowogrodźca, gdzie w dawnym kościele ewangelickim, a dzisiejszym Centrum Kultury MUZA, zaprezentowane zostały kolejne wykłady.
Zebranych powitał burmistrz Nowogrodźca – Robert Relich wyrażając wdzięczność za zorganizowanie jednej z sesji konferencji w obiekcie, który jego decyzją został zaadaptowany na cele kultury i sztuki.
Pierwszy wykład zaprezentował dr Matthias Donath – niezależny historyk, kurator muzealny i autor publikacji z zakresu historii sztuki związany z Centrum Kultury i Historii w Saksonii podjął tematykę wyburzeń i zmiany funkcji kościołów w Berlinie, Brandenburgii i Saksonii.
Wykład uzupełnił obszernym materiałem fotograficznym. Tuż po nim dr inż. arch. Dominika Długosz z Krakowa zaprezentowała wykład: Profanum w Sacrum., problematyka adaptacji zdesakralizowanych kościołów do nowych funkcji na wybranych przykładach w Polsce i w Europie.
Specjalny wykład przybliżający historię miejsca tej sesji konferencji zaprezentowała Margrit Kempgen w oparciu o konsultację z biskupem Klausem Wollenweberem. Przybliżyła historię kościoła ewangelickiego w dzisiejszym Nowogrodźcu, dawnym Naumburg am Queis, oraz postaci biskupów Otto Zänkera i Hansa Joachima Fränkla związanych z tym miejscem.
Zagadnienia techniczne związane z adaptacją tego obiektu na cele użyteczności publicznej omówili: dr Krzysztof Ałykow, dr Magdalena Napiórkowska-Ałykow, prof. Łukasz Bednarz, Jacek Paśko oraz prof. Michał Krupa.
Podróż studyjna zakończyła się w Görlitz, gdzie w tamtejszym Miejscu Pamięci – Synagodze dr Markus Bauer przybliżył historię liberalnej społeczności żydowskiej. Odnowiona synagoga pełni dzisiaj rolę miejsca kultury i pamięci o losach Żydów w Görlitz. Niewykluczone jest jej użytkowanie po remoncie również do celów kultowych. Monumentalny obiekt jest dzisiaj po wielu latach dostępny dla zwiedzających.
Trzeci dzień konferencji to cykl wykładów, który rozpoczęła Maria Rudy – wykładowca Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK w Toruniu, skupiając swoją uwagę na adaptacji dawnego kościoła ewangelickiego w Nowym Mieście Lubawskim na cele kulturalno – oświatowe.
Z kolei o sprzeczności interesów pomiędzy konserwatorem zabytków a Kościołem na przykładzie wybranych realizacji zachodnioeuropejskich mówiła dr Maria Arno z Politechniki Warszawskiej. Karol Kramarz mówił o iniekcji ciśnieniowej w budowlach, a Beata Piaskowska z Katedry Konserwatorskiej UMK w Toruniu poruszyła zagadnienie adaptacji kościoła w odniesieniu do jego układu funkcjonalno – przestrzennego.
Dr Marek Zalisko podjął w swoim wystąpieniu aspekty prawne w omawianej problematyce. Skupił się na roli biegłego w postępowaniach transgranicznych w sprawach zabytków.
Miejscem konferencji był hotel Kreuzbergbaude w Niemczech. Patronat honorowy przyjęli bp Waldemar Pytel – zwierzchnik Diecezji Wrocławskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, Walery Czarnecki – starosta powiatu lubańskiego, Robert Relich – burmistrz miasta Nowogrodziec, ICOMOS-POLSKA, Opolska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa oraz Dolnośląska Okręgowa Izba Architektów Rzeczypospolitej Polskiej.
Następna edycja konferencji zaplanowana została na rok 2024 i będzie poświęcona tematyce Górnych Łużyc.
ks. Cezary Królewicz